पटाचाराको कथा

नमो बुद्धया!

उ बेलामा श्रावस्तीमा एकदमै धनी व्यक्ति रहन्थे जसलाइ नगरबासीहरूले नगरसेठ भन्ने गर्थे। उनको एउटा सुन्दरी छोरी पनि थियो ।जसको नाम पटाचारा थिइनन।  

पटाचारा विस्तारै विस्तारै किशोरी हुदै जाँदै थियो।  घरमै काम गर्ने नोकर संगै उनीको प्रेम लिला चल्नु थल्यो।  जब आमा बुबाले पटाचाराको विवाहको लागि वर खोज्दै गरेको थाहा पाईयो उनी नोकर संग भागिगयो ।
दुवै अपरिपक्व श्रीमान – श्रीमति कुनै एउटा छोटो नगरमा गएर बसोबास गर्न थालियो।  केही समय पछि पटाचारा गर्भवती भईन। उनीले स्वंयमलाइ एकलोपन जस्तो महशुस गर्न थालियो। मन मनै उनी डरार्इ पनि रहेको थियो।

श्रीमान संग भनेः मैले यहाँ एकदमै एक्लोपन महशुस गरिरहेको छु ।  साथै म गर्भवती पनि भइसकेको छु जहाँ  मलाइ सहयोगको आवश्यक्ता छ। तंपार्इ यदि आज्ञा दिनुहुन्छ भने मलाइ माइतीमा जाने इच्छा छ ?

पटाचारालाइ उनको श्रीमानले माइती पठाउनु चाहादैनन थियो। त्यसैले उसले हरेक बहानाहरू बनाएर उनीलाइ माइती जानुबाट रोकियो।

उताँ पटाचारालाइ भने माइतीमा पुगेर बा - आमालाइ भेटेने साह्रै प्रवल इच्छा थियो।  एक दिन उनको श्रीमान काममा गएको बेला मार्इती जाने आँट गरे पटाचाराले साथै छिमेकीलाइ श्रीमान भन्नु की म केही समयको लागि माइती जाँदै छु भन्ने खबर छोडी। पटाचार माइतीघर तिर लागे।

यो कुराहरू पटाचाराको श्रीमानले छिमेकी बाट थाहा भयो।  उसलाइ निकै नरमाइलो लाग्यो साथै निकै ग्लानी भान भयो।“मेरै कारणले गर्दा यति कुलिन खानदानी कन्याको यति धेरै दुर्गति हुदै छन”/ भन्ने मन मनै सोच्दै पटाचारालाइ खोज्नुको लागि त्याँहबाट हिडे।  बिच बाटोमै पटाचारासंग उसको भेट भयो। उसले पटाचारालाइ धेरै सम्झाइ बुझाइ घरमा फिर्ता लिएर आँए।

समयमै पटाचाराको प्रसव भयो साथै सबै जना उनीहरू सुखसंगै बस्दै थियो। पटाचारा फेरी अर्को पटक पनि गर्भवती भइनन् त्यति बेला भने पटाचाराको श्रीमान स्वंयमले उनलाइ मार्इती घरमा लाने निधो गरे साथै जाने तयारी भयो।

पटाचाराको स-परिवार माइती तिर जादै थियो।  बाटोमा घनघोर बर्षा भयो। पटाचाराले श्रीमानलाइ भने यँही कँही कतै सुरक्षित ठाँउको खोजि गर्नहोस ? श्रीमान झाडी भित्र भित्रै हुदै उसको परिवारको लागि सुरक्षित स्थानको खोजि गर्दे थियो।  त्यति  बेला एउटा विषालु सर्पले उसलाइ डँसिदियो।

पटाचारा भने यता पतिको प्रतीक्ष गर्दे थियो।  फेरी उनीलाइ त्याँही बेला प्रसव बेदनाले च्यापियो साथै त्याँही उनीले एउटा शिशुलाइ जन्म दियो।

केही समय पश्चताप प्रसव बेदनाबाट छुटिसके पछि सकि नसकी उनले दुबै बच्चाहरू लिदै पतिको खोजि गर्न थालियो।

विषालु सर्पले डँसेको हुनाले उनको श्रीमानको मृत्यु सकेको थियो।  जब उनले श्रीमानलाइ मृत अवस्थामा फेला पर्र्यो, छाती पिटी पिटी उनी रूना लागियो। हे भगवान! “मेरै कारण मेरो पतिको मृत्यु भयो भन्द”।

अब उनको लागि माता पिता भन्दा अरू साथ दिने कोहि पनि थिएनन। त्याँह बाट उनी  आफ्नो माइती घर तिरको बाटोमा अघि बढदै गयो। अझै उनीलाइ बाटोमा धेरै बाधा अडचन र दु.खहरू साथ सामाना गर्नु थियो।  

बाटोमा एउटा ठुलो नदी थियो। जहाँ उनीलाइ तार्नु पर्ने भयोअ, अघिको घनघोर बर्षाको कारण नदी पनि निकै बढी सकेको थियो। उनीले नदी तार्नु पर्ने भन्दा पहिला नदी हेर्दे यो सोचियो कि दुबै बच्चाहरूलाइ लिएर नदी तार्नु गाह्रो छ। भन्दै ठुलो बच्चालाई नदीको वारी किनारमा राख्दै पहिला सानो बच्चालाई नदी पारी तारिदियो। त्याँह कपडाले बेरेरा सानो बच्चालाइ झाँडीमा भित्र राखेरा उनी ठुलो बच्चालाई लिनको लागि नदी तार्दै थियो त्यति नै बेला उनको आखाँ सानो बच्चा भएको ठाँउ तिर पुगेछ। त्याँह सानो बच्चालाइ एउटा ठुलो गिद्धले झम्टिएर लानु खोज्दै थियो। उनीले गिद्धलाइ तर्साउनुको लागि जोडले चिच्याइनन तर केही सिप लागेनन अखिर  सानो बच्चालाइ गिद्धले उठाइ लागि हाले।

दोस्रो किनारमा बसेको ठुलो बच्चाले आमाले चिच्याएको सुन्यो र उसले सोच्यो कि आमाले मलाइ नै बोलाउदै छन। भनि  उ हत्तनपत्ता पानीमा पस्यो विचार ति सानो बालकको के लाग्थ्यो र त्यति ठुलो बेगमा बगेको नदीले उसलाइ पनि बाढी भेल संगै बगाई दियो । त्याँह पटाचाराको केही सिप नै लागेनन।

सानो बच्चालाइ गिद्भले उडाइ दियो भने यता ठुलो बच्चालाइ नदीले बगाइ दियो उत्ता श्रीमानलाइ विषालु सर्पले डँसिएर मारिदियो। पटाचाराको त्यो सानो परिवार पुरै नष्ठा भयो। उनी  अलापविलाप गर्दै आफ्नो आमा-बुबाको घर तिर लाग्दै  थियो । बिच  बाटैमा आफ्नो नगरकै एक जना यात्रीलाइ उनीले भेटे।  जसले उनीलाई अर्को पिडा पनि थप्दै माइतीको बारेमा पनि बताइदियो।  नगरसेठको परिवार अर्थात आमा बुबा र सबै भार्इ बाहिनीहरू केही समय अघि मात्र दैवी प्रकोपमा परेर मृत्यु भइसेकेको छन भनि।
यो कुरा सुनेर पिडा माथी पिडाको अर्को बज्रपात फेरी पटाचारा माथि पर्र्यो। उनको यो संसारमा आफ्नो भन्ने कोहि पनि बाँकि रहेनन।

उनी पागल भयो।  श्रीमानलाई सर्पले मर्र्यो,ठुलो छोरालाइ बाढीले बगाइदियो र सानोलाइ गिद्धले खाइदियो ! आमा बुबा र भाइ बैनीको पनि चित्ता नसिबमा रहेनछ भन्दै निवस्त्र घुम्न थाले।

यसरी अलापविलापका निवर्स्त्र घुम्दै फिर्दै हिडेकोले पटाचारालाइ सबै मानिसहरूले अपमान गर्दै उनीलाइ जहाँ भेटियो त्याँहबाट खेदिदिन्थ्यो।

जेतवनमा भगवान बुद्ध धर्मोपदेश दिदैहुनुहुन्थ्यो। पटाचारा अचनाक त्याँह देख पर्र्यो र भगवान बुद्ध तिर सिधै आइरहेको सबैले देख्योर। “अहो, यो त पागल हो, यसलाइ भगाउँ” भन्दै मानिसहरू पटाचारालाइ  भगाँउनुको लागि, लागि परे । भगवान बुद्धले सबैलाइ रोक्दै यसलाइ मेरो सामुन्ने आँउनु दिनु भन्ने आज्ञा भयो।
जब पटाचारा भगवान बुद्धको नजिकै आयो। भगवान बुद्धले उनलाइ सोध्योः- “छोरी आफ्नो चेतानलाइ सम्हाल्नु” भगवानलाइ आफ्नो सामुन्ने देखेर पटाचारालाइ केही होश खुल्यो। साथै आफु नग्नता रहेको  भान समेत  उनलाइ भयो।

कसैले उनको नाग्न शरीरलाइ कपडाले ढाँकिदियो। फेरी त्याँही उनी भाकानो छोडदै रूना लाग्यो साथै भगवान! मेरो पतिलाइ सर्पले मर्र्यो, सानो सानो बच्चाहरू पनि मेरै समुन्ने मरिगयो र मेरो आमा- बुबा, भाइ बैनी सबै दैबीप्रकोपमा मारिगयो। अब मेरो रूक्षा कसले गर्ने?

भगवान बुद्धले उनीलाइ भनिनः- दुखी नबान्नु। अब तिमी मेरो साथमा आयो। जुन परिवारजनको मृत्युको कारण तिमी आँशु बगाउँदै छौ। यस्तै आँशुहरू तिम्रो अनंत जन्म जन्मांतर देखि बगाँउदै आइरहेको छौ। त्यो तिम्रो आँशुहरू भर्नुको लागि महासमुन्द्र पनि शायद सानो हुन्छ होला।  तिम्रो रक्षा कसैले नि गर्नु सकिदैनन। जब मृत्यु आँउछ त्यतिबेला पारिवारजनहरू पनि कोहि काम लाग्दैनन।

यो भगवान बुद्धको उपदेश सुनेर पटाचाराको शोकहरू केही कम भयो। उनले बुद्धको साधनाको लागि अनुमति माग्यो। भगवान बुद्धले उनीलाइ आफ्नो संघमा शरण दियो।

धर्मको परम स्रोतहरूको धेरै नजिक रहेर पटाचाराको दुख कम हुदै गयो। साथै उनी नित्य ध्यान र ज्ञानको साधनामा निपुण पनि बन्दै गयो।

एक दिन स्नान गर्दे गरेको समयमा उनीले यस्तो देखिन पहिलो पटक पानी आफ्नो शरीरमा हाल्दा केही पर गाएर सुकियो,फेरी दोस्रो पटक पानी हाल्दा त्यो भन्दा अझै अलि अघि सम्मा पुगेर सुकियो र तेस्रो पटक पानी हाल्दा त्यो झन अझै अलि अघिसम्मा गएर सुकियो।

यस्तो एउटा अति नै सधारण घटनामा पनि पटाचारालाई समाधिको सुत्र मिल्यो।  पहिलो पटक हालेको पानी जसरी सुकेरा गयो त्याँही जस्तै केही जीवहरू अल्पायु मै मर्ददछन।  दोस्रो पटक हालेको पानी सुकै जस्तै केही जीवहरू विच सम्मा पुग्दा नपुग्दै मर्दछन। तेस्रो पटकमा हालेका पानी जस्तै केही जीवहरू अन्तिम अवस्थमा गएर मर्नु पर्दछन। सबैको मृत्यु निश्चित छन। सबै अनित्य छ।

यस्तै पटाचारालाई यहाँ भान भयो त्यस्तै अनंत करूणावान बुद्ध भगवानले उनीलाइ भनिनः हे पटाचारा समस्त प्राणी मरणधर्मो हो।