"ऋद्धी प्रातिहार्य" अर्थात "Miracle Day" वा "छोठुल दुइछेन"

"ऋद्धी प्रातिहार्य" अर्थात "Miracle Day" वा "छोठुल दुइछेन" पर्व भनि हामी महायानी बाैद्धहरूले मानि अाएको छन। यसबारेमा त्रिपिटक दीघनिकायको केबटट्र सुतमा यस्तो उल्लेख गरिएको छनः

केबटट्र- सुत्त
१, त्यतिबेला भगवान बुद्ध नालान्दको पावरिक अाम्रवानमा बस्नु भएको थियो। जहाँ भगवान बुद्ध बस्नु भएको थियो।
त्याँह केवट्ट भन्ने गृहपति पुग्यो। र, केवट्ट गृहपतिले भगवान सँग यस्तो बिन्न्ती गरे- भन्ते ! "यो नालन्दा समृद्ध,उन्नत तथा बहुजनकीर्ण छ। जो (नालन्दाबासी) भगवान प्रति अभिप्रसन्न छ।
भन्ते ! तंपाइको एक भिक्षुलाइ उत्तरीयमनुष्य धर्म- ऋद्धिप्रातिहार्य देखाउँनुको निमिता नियुक्त गर्नु भए हुन्थ्यो?"
यसो भन्दा भगवान बुद्धले भन्नुभयोः- केवट्ट ! "म भिक्षुहरूलाइ यस्तो उपदेश गर्दिन- भिक्षुहरू हो! तिमीहरू अाअो, तिमीहरूले शुद्ध जीवन विताइ बस्ने गृहस्थीहरूलाइ उतरीयमनुष्य धर्म-ऋद्धिप्रतिहार्य देखाउ?"
फेरी पनि केबट्टले भगवान सँग बिन्ती गरेः- भन्ते ! मैले भगवानको सुकिर्ति विर्गन खोजेको होइनन्। बल्कि यसो बिन्ती गर्दछु:- भन्ते ! "यो नालन्दा समुद्ध, उन्नत तथा बहुजनाकीर्ण छ। जो (नालन्दाबासी) भगवान प्रति अभिप्रसन्न छ। भन्ते ! भगवानले एक भिक्षुलाइ नियुक्ति गर्नु भए बेस हुने थियो। जसले उत्तरीयमनुष्य धर्म-ऋद्धिप्रतिहार्य देखाउने छन। यसबाट नालन्दाबासीहरू भगवानप्रति झन अभिप्रसन्न हुने छन।"
२,दोस्रो पटक पनि भगवानले केवटट् गृहपतिलाइ यसो भन्नुभयो- केवटट् ! म भिक्षुहरूलाइ यस्तो धर्मोपदेश गर्दिन( यो भन्दा अघि नै राजगृह सेठको कारणले भिक्षुहरूलाइ ऋद्धिप्रतिहार्यको देखाउँनु प्रतिबन्ध लगाइ नियम बनाइ सक्नु भएको थियो। त्यसैले यस सुत्रमा भगवानले 'म भिक्षुहरूलाइ यस्तो धर्मोपदेश गर्दिन भन्नु भएको हो) - ''भिक्षुहरू हो! तिमीहरू अाअो,तिमीहरूले शुद्ध जिवन बिताइ बस्ने गृहस्थीहरूलाइ उत्तरीयमनुष्य धर्म-ऋद्धिप्रातिहार्य देखाअो।''

तेस्रो पटक पनि केवटट् गृहपतिले भगवान सँग बिन्ती गरे- भन्ते ! मैले भगवानलाइ विध्वंश गर्न खोजेको होइनन्।बल्की यस्तो बिन्ती गर्दछु- "भन्ते ! यो नालन्दा समृद्ध,उन्नत तथा बहुजनाकीर्ण छ। जो (नालन्दाबासी) भगवान प्रति अभिप्रसन्न छ। भन्ते ! भगवानले एक भिक्षुलाइ नियुक्ति गर्नु भए बेस हुने थियो। जसले उत्तरीयमनुष्य धर्म-ऋद्धिप्रातिहार्य देखाउने छन। यसबाट नालन्दावासी भगवान प्रति झन अभिप्रसन्न हुने छन।"

२,तिन प्रातिहार्यहरू
(क) ऋद्धिप्रातिहार्य

३, केबटट् ! स्वंय मैले साक्षात्कार गरी बताएका प्रातिहार्यहरू तीन प्रकारका छन। कुन तीन भने?
१, ऋद्धिप्रातिहार्य
२,अादेशनाप्रातिहार्य
३,अनुशासननीप्रातिहार्य
४. "केवटट् ! ऋद्धिप्रातिहार्य भनेको कस्तो हो भने ? केवटट् ! यहाँ भिक्षुहरू अनेकप्रकारका ऋद्धिविज्ञानलाइ प्रत्यनुभव गर्छ- एक भएर पनि धेरै हुन्छ। धेरै भएर पनि एक हुन्छ।प्रकट पनि हुन्छ। लोप पनि हुन्छ।छेकबारको बीचबाट पनि,पर्खालको बीचबाट पनि। मानाै- अाकाश नछोइकन पारि जान्छ। पानीमा डुब्की लगाए झै पृथ्वीमा डुब्की लगाउँछ। मानाै पृथ्वीमा हिडे झै,पानीमा पनि नभिजिकन हिडछ्। मानाै-सकुणपक्षी झै अाकाशमा फलेटी मारी जान्छ। यी महर्द्धिक महानुभाव सम्पन्न चन्द्रसुर्यलाइ पनि एक हातदे परामर्श गर्छ। ब्रम्हालोक सम्मालाइ पनि अाफ्नो शरीरद्धारा बशमा राख्छ।
"अनि त्यसरी-एक भएर पनि धेरै हुने। धेरै भएर पनि एक हुने। प्रकट पनि हुने।लोप पनि हुने।छेकबारको बीचबाट पनि। पर्खालको बीचबाट पनि । पर्वतको बीचबाट पनि। मानाै- अाकाशमा झै नछोइकन पारि जाने ।पानीमा डुब्की लगाए झै पृथ्वीमा डुब्की लगाउने। मानाै- पृथ्वीमा हिडे झै पानीमा पनि नभिजिकन हिडने। मानाै-सकुणीपक्षी झै अाकाशमा पलेँटीमारी जाने।यी महार्द्धिक महानुुभाव सम्पन्न चन्द्रसुर्यलाइ पनि हातले परामर्श गर्ने र ब्रम्हलोकसम्मा लाइ पनि अाफ्नो शरीरद्धारा बशमा राख्न सक्ने सो भिक्षुलाइ कुनै पनि श्रद्धालु(उपसाक)ले प्रसन्नतापुर्वक हेर्छ।"

अनि त्यो श्रद्धालु प्रसन्नचित्त हुने उपसाकले कुनै अश्रद्धालु अप्रसन्नचित्त हुनेलाइ बताउँछ- अहो अाश्चार्य ! अहो अदभुत !! श्रमणको कस्तो महर्द्धिकता, कस्तो महानुभावता !! मैले सो भिक्षुलाइ अनेकप्रकारको ऋद्धिवितधज्ञान देखे। जस्तै- एक भएर पनि धेरै भएको, धेरै भएर पनि एक भएको, प्रकट पनि भएको,लोप पनि भएको,छेकबारको बीचबाट पनि, पर्खालको बीचबाट पनि, पर्वतको बीचबाट पनि- मानाै- पानीमा झै पृथ्वीमा डुब्की लगाउँनु सक्ने। मानाै- पृथ्वीमा झै पानीमा पनि नभिजिकन हिडेको। मानाै- सकुणपंक्षी छै अाकाशमा पनि पलेँटीमारी गएको।यी महर्द्धिक महानुभाव सम्पन्न चन्द्रसुर्यलाइ पनि हातले परामर्श गरेको र ब्रम्हालोकलाइ पनि अाफ्नो शरीरद्धारा बशमा राखेको देखे।"
"केबटट् ! सो श्रद्धालु अप्रसन्नचित्त हुनेले त्यो श्रद्धालु प्रसन्नचित्त हुनेलाइ यस्तो भन्न सक्छ भन्ने कुरा तिमी ठान्दछाै?"
"भन्ते ! भन्न सक्छ भन्ने म ठान्दछु।"
"केबटट् ! ऋदधिप्रातिहार्यमा यँही दोष देखेर म ऋद्धिप्रातिहार्य प्रर्दशन गर्नुदेखि अात्तिएको छु। लाज्जित छु। घृणित ठान्दछु।"

बज्रपाणि

ओं बज्र पाणि हुँ"  

हामी सबैले अर्थात बाैद्ध धर्ममा अास्था राख्ने र बाैद्ध गुम्बाहरूमा प्रवेश गरेका जो कोहिले पनि हातमा ब्रज समातेको,उग्र रूप भएको चित्र वा थांक्का बुद्धहरू भएको समिप्यमा र अरू बोधिसत्वहरू सँग सँगै भएको देख्न सकिन्छन। प्राय जसो अक्षोभ्य बुद्ध सँग धेरै ठाउँमा देख्न सकिन्छन। उहाँले नागहरूको गहना लगाएको हुन्छन। साथै हातमा खडग् लिएको उग्र रूपमा देख्न सकिन्छन। ति हुन् बज्रपाणी बोधिसत्व। 
उग्र रूपको अर्थ हो-संसारमा व्याप्त अज्ञानता,लोभ,लालच,भय र अन्य अकुशल कर्महरू प्रति दण्डित र त्रसित गर्नु। बज्रपाणिको त्यो उग्ररूपले त्यसलाइ सम्बोधन गरि रहेको हुन्छन।
अम्बट्ठ सुत्तमा बज्रपाणिको बारेमा यसरी उल्लेख गरिएका छनः "प्रज्वलित फलामको एउटा डल्लो लिइ अम्बष्ठ ब्राम्हणको माथी तिर मडारि रहेको थियो-यदि अम्बष्ठ ब्राम्हणले भगवान बुद्धले तीनपटक सम्मा धर्मपुर्वक सोध्द पनि जवाफ दिएनन् भने यँही नै उनको शीर सात टुक्रा पारिदिन्छु" भने। त्यतिबेला त्यो दृश्य र श्रव्य केबल भगवान बुद्ध र अम्बष्ठ ब्राम्हणले मात्रै देखेको र सुनेको थियो।
उहाँ बज्रपाणीलाइ हामी महायानीहरूले पानीको मुहानहरूमा जस्तै धारा वा कुवाको हिगींमा पनि देख्न सकिन्छन। त्यो हिगीं राख्नुको अर्थ छ। यदि नागहरूले दु.ख दिएमा त्यस्ता ठाउँहरूमा हिगीं राखिन्छन। जहाँ बज्रपाणीको प्रतिमा खडा गरिन्छन। यो प्रचलन अझै पनि हिमाली बाैद्ध महायानी सामुदायमा अझै पनि देखिन्छन र भेटिन्छन।
बज्रपाणी बोधिसत्वलाइ हामी महायानी बाैद्ध धर्मलम्बीहरूले 'नागराजा'को रूपमा पनि पुजा प्रर्थान गर्ने परम्परा छ।
यति मात्रै होइनन्। बज्रपाणिलाइ हामी शक्तिको देवको रूपमा पनि पुजा अराधना गर्ने गरिन्छाै। अाठ अोटा यिदिम माध्येमा उहाँ पनि एक यिदिम देवको रूपमा मान्ने प्रचालन पनि त्यतिकै महायानी बाैद्ध समुदायमा छ।
महायान मातहत बुद्धहरू र बोधिसत्त्वहरूका अस्तित्वमात्र सीमित नभई भृकुटीजस्ता देवी (ताराहरू) पनि महायान शास्त्रीय देवी देवताभित्र समाहित छन।
हिन्दुहरूले पनि बज्रपाणीलाइ भैरबको रूपमा पुजा अराधना गर्ने गरेको भेटिन्छन। काठामाडाै उपत्यका भित्र जति पनि भैरब मन्दिरहरू छन। त्यो सबै बज्रपाणीको मन्दिर हुन।
सबैमा स्मारण रहोसःविश्वापाणी बोधिसत्व हाल तुसितलोकमा विराजमान हुन्नुहुन्छ।र भविष्यमा यसलोकको मैत्रय बुद्ध हुनुहुने छन। विश्वपाणीलाइ नै अार्यअवलोकितेश्वर (च्याङरेसी) भनिन्छन।
बज्रपाणी बोधिसत्व नै कानकमाणि बुद्ध थियो भनिन्छन।

'सारिपुत्र' र 'अभिधम्म'

सारिपुत्र(शारिपुत्र) र मोग्लल्लान भगवान बुद्धको दुइ प्रमुख शिष्यहरू थियो। सारिपुत्र धम्म-सेनापतिको नामले पनि प्रसिद्ध छन। सारिपुत्रको वास्तविक नाम उपतिस्स हुन। नालक निवासी रूपसारीको पुत्र भएको कारणले नै उहाँलाइ संघमा सारिपुत्र उपनाम दिएको थियो। उहाँ दृढ संकल्प बाैद्ध इतिहासमा अति बिशिष्टतमा उल्लेखनिय रहेको छन। गाैतम बुद्धको छोरा राहुललाइ पनि उहाँले नै दिक्षा दिएको थियो। साथै सारिपुत्र नै राहुलको गुरू पनि थियो। 
अभिधम्म-बुद्ध धम्मको माैलिक विवेचनात्मक सुक्ष्मताको देशना हो। यो धर्तीमा अभिधम्म सुन्ने पहिलो व्यक्ति नै सारिपुत्र रहेको थियो। समस्त मानव जातिमा उहाँ नै हुनुहुन्थ्यो जसले भगवान बुद्धको मुखबाट सिधै अभिधम्म सुन्ने गाैरव प्राप्त गरे।
त्यस पछि यस धर्तीमा अभिधम्मको ज्योति फैलाउने पहिलो अार्चाय पनि सारिपुत्र नै थियो। जसले गुरू-शिष्य परम्परा द्वारा समस्त विश्वलाइ अभिधम्मको अनुपम उपहार दिएको थियो। परम्परा अनुसार उहाँले सबैभन्दा पहिला अभिधम्मको दिक्षा भद्दजी लाइ दिएको थियो। जसले कालन्तरमा सोभित,प्रियजलि अादिको माध्यमबाट अशोक पुत्र महिन्द,इतिय,संबल पण्डित र भद्दनामको माध्यमले श्रीलंकामा अादोकित गरेको थियो। त्यसपछि बर्मा,थाइल्याण्ड अादि देशमा पनि अभिधम्म-ज्योति उच्चतम प्रतिष्ठाको प्राप्त भयो।
यो अभिधम्म इस्लामको कुरान शरीफ, क्रिश्चियनको बाइबल र हिन्दुको ऋग्वेद जस्तै हुन।
भनिन्छनः तैतिस लोकमा परिच्छतक बृक्षको मुनि सक्क(शक्र,इन्द्र) बसेर अाफ्नो अामालाइ अभिधम्मको शिक्षा दिएको थियो। तर,इन्द्र हरेको दिन उसको प्रतिमा त्यो बृक्ष मुनि राखेर अनोपम सरोहरमा सारिपुत्रको अभिधम्म देशना सुनेर फेरी त्याँह गएर अामालाइ त्यो अभिधम्म दिक्षा सुनाउथे। यता सारिपुत्र भने त्याँहि अभिधम्मको देशना पाँच सय भिक्षुहरूलाइ सनाउथे।
सारिपुत्रको बिषयमा एउटा यस्तो कथा पनि प्रचलित छ कि एक दिन उहाँ जुनेली रातमा खुल्ला मैदानमा समाधिस्थ थियो। उहाँको माथीबाट एउटा यक्ष उडेर जाँदै थियो। उहाँको चम्किले शिरमा जुनको रोशनी टल्किएको देखेर यक्ष अाकृष्ट भो। त्यसपछि त्यो यक्षले बदमासीको साथमा सारिपुत्रको शीरमा एक थप्पड हने। भनिन्छन कि, त्यो थप्पड यति बलशाली र शक्तिशाली थियो। त्यसले एउटा पर्वत समेत ध्वस्त हुन सक्थ्यो। तर, सारिपुत्रको समाधीमा त्यो थप्पडले केहि असर भएनन्। जब उहाँ समाधिबाट उठनु भो त्यतिबेला भने उहाँले अाफ्नो शिरमा अलिकति पिडाको महशुस गर्नु भएको थियो।
सारिपुत्रको निर्वाण बुद्धको जिवनकालमा नै भएको थियो।